Dit is het vervolg op het verhaal van mijn grootvader Lijbert Rozendaal.

Ik heb ook hier geprobeerd het Indische verhaal van mijn vader en zijn broer Jaap zo overzichtelijk en beknopt mogelijk op te schrijven. Ik besef dus terdege, dat ook dit verhaal hieronder nog verre van volledig is.

Hun Indische verhaal begint in 1946 met de uitzending naar Nederlands-Indië van vader Paul Rozendaal en het eindigt begin 1958 met de gedwongen repatriëring van mijn vader en zijn gezin terug naar Nederland.

De familie bevond zich in de periode 1940-1945 dus niet in bezet Nederlands-Indië maar in bezet Nederland.

Vader werd in het kader van de Algemene Mobilisatie in 1939 opgeroepen voor militaire dienst. Hij werd als commandant ingedeeld bij een luchtafweergeschut in Bergen aan Zee, waar zij in de meidagen van 1940 nog een op weg naar een doel zijnde Duitse bommenwerper uit de lucht hebben geschoten, welke verderop in zee terecht kwam.

Aangezien de bezetter in mei 1942 de Leidse Universiteit had gesloten kwam van zijn afstuderen helaas toen niet veel terecht. Ook moest hij samen met zijn broer Jaap in 1944 onderduiken om te ontkomen aan de Duitse Arbeitseinsatz.

Zij vonden een onderduikplek onder de vloer van de woning in Haarlem en hebben zo in 1944 ontdekking tijdens een zoektocht van de Gestapo weten te ontlopen. De rechter tekening is van mijn moeder, die best wel goed kon tekenen en handwerken, Tijdens de bezettingsjaren heeft zij hiervoor nog een lesbevoegdheid gehaald. In de latere jaren in Rotterdam werd het maken van zgn karakterpoppen haar grote passie.

De periode onmiddellijk na de Japanse capitulatie op 15 augustus 1945 en de Onafhankelijkheids verklaring door Soekarno en Hatta was door het ontstane machtsvacuüm een zeer chaotische periode. Dit werd de Bersiap genoemd. Een periode met groot gevaar voor de in Indië wonende niet-volbloed Indonesiërs. Velen zijn in die tijd door losgeslagen, met bamboesperen en bijlen gewapende, jongeren vaak op gruwelijke wijze vermoord. Dit geweld duurde tot in 1946.

Na een korte tijd bij Werkspoor te hebben gewerkt vertrok Oom Jaap in 1947 ook weer naar Indië, later gevolgd door zijn vrouw Chris, waarmee hij in oktober 1947 is getrouwd. Hij werd machinist op de Sisalfabriek Laras op Sumatra en later op de palmoliefabriek Tindjowan. 

In 1952 keerde hij met zijn vrouw en hun in 1949 geboren zoon Robert terug naar Nederland in verband met de politieke moeilijkheden die zich in toenemende mate aandienden jegens de nog in Indonesië wonende en werkende Nederlanders.

De terugkeer naar Nederland was echter een kort intermezzo, want in 1953 vertrok hij naar Zuid-Rhodesië, later gevolgd door vrouw en zoon. Zij vestigden zich in Salisbury, het latere Harare.  

Vader heeft na de soevereiniteitsoverdracht eind 1949 tot eind 1950 nog geprobeerd om als zelfstandig advocaat aan de slag te gaan.  Dat is niet echt gelukt, omdat de Europeanen en in het bijzonder de Nederlanders flink werden geboycot door de Indonesiërs en hij dus geen voet aan de grond kreeg.

In november 1950 keerde hij gedesillusioneerd met vrouw en kind terug naar Nederland en wel met het ms Johan van Oldenbarnevelt van de Stoomvaart Maatschappij Nederland te Amsterdam.

In 1952 keert hij weer terug naar zijn geliefde Indonesië, waar hij in Medan op Sumatra een mooie aanstelling had gekregen en wel als 3^e en later 2^e Secretaris op het hoofdkantoor van de A.V.R.O.S. (Algemene Vereniging van Rubberplanters ter Oost-kust van Sumatra). Bij deze werkgeversvereniging van plantage-maatschappijen in rubber, tabak, palmolie, vezel en thee in Noord-Sumatra, kwam zijn kennis van de Adat en het Indisch agrarisch recht heel goed van pas.

In 1957 werd vader door de A.V.R.O.S. “uitgezonden” naar Jakarta (v/h Batavia) om daar de vertegenwoordiging richting de overheid op zich te nemen.

Mijn oudste broer Roel vertelde uit deze periode nog de volgende belevenis: met een paar Hollandse vriendjes had hij ruzie gekregen met een aantal jongens uit de nabijgelegen Kampong, waarbij er flink naar elkaar met stenen werd gegooid. Uiteindelijk moesten zij wel de benen nemen aangezien de overmacht te groot werd.

Roel vluchtte, met in zijn kielzog een paar van de Indonesische jongens, naar het ouderlijk huis, waar hij van Pa tot zijn verbazing, ontsteltenis en teleurstelling een pak slaag kreeg ten overstaan van de jongens. Wat een vernedering ! Maar het was een wijs besluit van Vader. Het zou anders waarschijnlijk heel anders zijn afgelopen met het gezin, want in die tijd namen de anti-Nederlandse sentimenten met de dag toe. Geweld werd niet geschuwd.

Zijn broer Jaap is na de oorlog als enige ook naar Nederlands-Indië teruggegaan. Hij ging werken als Hoofd Technische Dienst van een sisal-plantage op Sumatra. Als direct gevolg van de toenemende en vooral politiek gemotiveerde spanningen vertrok hij met gezin al in 1952 naar Rhodesië, later Zimbabwe genoemd. Elders op deze website staat zijn verhaal.

Dat had hij goed gezien, want in het kader van de Nieuw-Guinea crisis werden op 5 december 1957 (later Zwarte Sinterklaas genoemd) álle Nederlanders door de Indonesische overheid tot ongewenst vreemdeling en staatsgevaarlijk verklaart. Het was de climax van de anti-Nederlandse stemming die al maanden heerste in de voormalige kolonie. En daar gingen ze... richting een voor velen onbekend vaderland. Waaronder ook het gezin Rozendaal.

Het gezin bestond uiteindelijk uit Vader, Moeder en vier jongens, waaronder ikzelf als derde kind. Het eerste kindje was een meisje, maar zij is helaas vrijwel meteen na de geboorte in 1947 overleden aan een zogenaamd “open ruggetje” wat daar en in die tijd heel gevaarlijk was. Oudste broer Roel (geheel onderaan) werd geboren in 1949, Wouter (boven links) in 1951, tijdens het verlof in Nederland, ikzelf (boven rechts) in 1953 en de jongste Ben (bij moeder op schoot) in 1955.

Moeder vond het prima, maar vader had er grote moeite mee om met achterlating van alle bezittingen en met slechts herinneringen definitief terug te moeten keren naar Nederland. Hij was immers opgegroeid in dat prachtige land.

Op 29 januari 1958 is ons gezin met het schip de ms Oranje definitief teruggekeerd naar Nederland. Vader was toen 40 jaar, moeder 35 en de vier kinderen respectievelijk 9, 7, 5 en 3 jaar oud. Meer over de terugreis met de ms Oranje vindt u HIER.

Moeder vertelde eens dat zij er nog wel in was geslaagd om harde guldens het land uit te smokkelen door deze in de schoudervullingen van haar jurken te naaien. Dat was ten strengste verboden en dus eigenlijk heel risicovol. Gelukkig had vaders werkgever ook een spaarpotje in Nederland voor hem opgebouwd zodat zij de eerste tijd door konden komen.

Wij vonden onderdak in een zogenaamd contractpension in Haarlem aan de Zomerluststraat 20. In deze straat kwam ook het gezin van Opa en Oma al eerder te wonen op nr.14 en wel na de terugkeer uit Indië in 1939/1940. De foto onder Opa en Oma laat zien, dat er in al die jaren gelukkig weinig veranderd is in die straat. Onbelangrijk maar wellicht leuk detail: de bekende TV-serie "Divorce" werd voornamelijk dáár opgenomen.

Mijn eerste zeer vage herinneringen stammen uit die tijd en die zijn best wel positief, ondanks de moeilijke tijd voor de repatrianten en immigranten, die een volledig nieuw leven moesten zien op te bouwen. Maar daar hebben wij als kind eigenlijk geen enkele weet van gehad. Vrijwel de gehele familie woonde in die tijd al in Haarlem en Heemstede. We hadden daardoor vele neefjes om mee te spelen. Nichtjes, daar speelde je niet mee, want die waren immers stom….;-).

Het werk van mijn vader volgend verhuisde het gezin eerst naar de Beukelsdijk in Rotterdam en vervolgens naar het nabij gelegen Bolnes en daarna naar Brugge in België. In 1964 weer terug naar Rotterdam vanwege een mooie baan als Hoofd Personeelszaken bij Stad Rotterdam, een verzekeringsmaatschappij. Daar hij is gebleven tot aan zijn arbeids-ongeschiktheid vanwege een auto-ongeluk in Zuid-Afrika tijdens een bezoek aan zijn broer Jaap, die daar bij zijn kinderen is gaan wonen.

Mijn ouders zijn in Rotterdam blijven wonen tot aan de verhuizing naar een seniorenflat in Almere-Haven, waar mijn aldaar reeds wonende broer Wouter en zijn vrouw Hermieke fantastische mantelzorgers voor hen zijn geweest.

Vader is daar in 2008 vredig in zijn slaap overleden, Moeder in 2013 na een tweetal jaren met toenemende dementie in een (gesloten) verzorgingstehuis verbleven te hebben.

TOT SLOT

Mijn belangrijkste vraag die nog steeds onbeantwoord is gebleven is wat mijn vader bezielde om eerst in 1946 tijdens die vreselijke Bersiap-periode naar Indië terug te gaan om er als jong jurist te gaan werken en een gezin te gaan stichten. Daarna om in 1952 wéér te gaan temidden van de bij een groot deel van Indonesiërs nog steeds bestaande en zelfs toenemende anti-Nederlandse sentimenten en de groeiende politieke spanningen tussen Nederland en Indonesië.

Waarschijnlijk heeft hij telkens gehoopt en dus gedacht, dat het allemaal niet zo’n vaart zou gaan lopen.

Een andere vraag die wél door velen werd beantwoord is waarom men na de gedwongen repatriëring nooit meer het land Indonesië wilde bezoeken: men wilde het Indië-gevoel van Tempo Doeloe vasthouden.

Vanaf 2007 ben ik wél een drietal keren teruggegaan naar o.m. Medan, waar wij toen woonden en ik geboren ben. Daar heb ik bij ons toenmalige huis* bij toeval een heel oud vrouwtje ontmoet, die bij hoog en laag beweerde dat zij als jong meisje tot haar genoegen nog als Baboe bij de familie Rozendaal had gewerkt. (*het linkse huis op de foto's rechtsonder)

Hoewel ik in de tijd van de repatriëring een jochie van slechts vier jaar was en dus zonder duidelijke herinneringen, kreeg ik bij die bezoeken toch af en toe en hier en daar een soort van Indië-gevoel over mij, de hitte, de geurtjes, de mensen, eigenlijk overal waar Indonesië nog niet in de vaart der volkeren was opgestoten en de "vooruitgang" nog niet had toegeslagen. Steden als Medan zijn helaas groot, druk en vies geworden.

Het in Art Deco opgetrokken A.V.R.O.S. hoofdkantoor in Medan staat er overigens nog steeds en is recentelijk prachtig gerenoveerd, zoals overigens steeds meer gebouwen in Indonesië uit de Nederlands-Indische periode.

Vooral de huidige generatie interesseert zich steeds meer voor dit “Gedeelde Erfgoed”. Dat is voor hen absoluut geen beladen onderwerp.  

Uiteraard ook heerlijk gegeten in Restaurant/Lunchroom Tip-Top, wat indertijd ook al één van dé plekken was om elkaar in Medan te ontmoeten. Alsof de tijd heeft stilgestaan…

Graag had ik meer vragen willen stellen aan mijn ouders en grootouders over de Indische tijd van de familie…maar daar is het helaas nooit van gekomen…zowel grootvader als vader waren binnen het gezin introverte mannen, die zelden of nooit iets uit zichzelf vertelden over de tijd in Nederlands-Indië en later in Indonesië...en ik had toen nog nauwelijks of geen interesse in die geschiedenis en was ook te druk was met gezin en carrière….

Ik heb daarmee dus te lang gewacht...zo jammer !

Guus Rozendaal , september 2020

Waar wij woonden in Medan...

Waar wij woonden in Medan...

Restaurant/Lunchroom Tip-Top in Medan toen en nu...