-7/10-'43: In Reptoe uitgegaan om stenen te halen. Reuzestrop, regenjas gestolen. S'middags hout gehakt voor Jap. Koffie cadeau gekregen. Volgende dag met 33 man weg. Om 10 uur bovenop de kolenmijn. Om 12 uur op km45 (kamp). Lunch mee. Daar op station gegeten, rijst met Katjang idjoe. Had zelf nog suiker en 2 eieren + jeroek gekocht. Op station op volgende trein gewacht to 6 uur. Toen naar het kamp om te eten (Jap. Keuken heel behoorlijk en netjes). Om 8 uur weer naar het station. Om 9 uur in 't donker boven op wagen met rails gezet. Om 12 uu vertrek. Locomotieven kunnen geen stoom houden. Griezelige beweging. Rails deinen op en neer. ERg koud. Vonken branden gaten in laatste kleren. De achterconducteur ziet voorlopig geen moeilijkheden. Water innemen, stoom krijgen, wachten op passerende treinen. Aankomst kamp-km83 om 6 uur. Geen plaats meer in barak, dus in open vrachtwagen nog 1½ uur geslapen. Om 8 uur pap. Half negen aantreden. De meest-zieke, 16 mensen vertrekken al per truck. Ik blijf met 15 anderen, moeten bamboe halen voor japanse Keuken. Goed 'potje' met gunsten. Veel vlees, s'morgens en s'middags. Andere zieken moeten stenen uit rivier halen. Niet zo best. Gebaad om 5 uur. (net als trouwens kamp-km45 in grote rivier). Vroeg naar bed. 4 okt. s'morgens vertrokken om 9 uur met truck. Bar slechte weg. Tweemaal olifant gezien. Om 12 uur in kamp-km108, veeloude vrienden. Zeer slecht eten. Rijst met oebi, geen vlees. Bij overste Platte geweest voor Cabaret. Waarschijnlijk baantje. Eerst uitrukken, 5 en 6 okt. Mee naar de dijk. Stenen met Tandoe op bepaalde plaats gebracht. Om 8.30 uitgerukt, om 9.30 op kamp-km 113 aangekomen.(Thailand), na de drie pagodenpas gepasseerd te hebben(grens). Doorgewerkt tot 2 uur. Toen 'eten'gekregen in het bos. Rust tot 3uur. Doorgewerkt to 6. Dachten de taak af te hebben. Maar Jap zei; tot 6.45. Toen met groot pak van Jap naar huis gesjouwd. Alles in grote haast. Gauw gaan baden onder miezerig straaltje. Gauw 'eten' halen en eten in het pikkendonker. Lig op het bed van 'Bos' die eergisteren stierf. Aardige vent. Maakte in Tjimahi een bed voor me. Sliep goed. 6 okt van 7.15 reveille, in donker pap halen, in 't donker eten. Om half negen uitrukken. Zeer zwaar werk. Zelfde spel, materiaal halen (schoppo's enzo) 5 km lopen naar het werk. Stenen sjouwen en tussen de rails gooien. Om half 8 thuis. Geen rijst genoeg en dus pas om half tien eten gehad. Alles pikdonker. Lazerde met pannetje en al languit in de slokan. Moest ondanks alles toch lachen. Was te moe om op m'n benen te staan, maar liet niets merken. Hedenmorgen malaria aanval, kon niet uitrukken en ging boswaars om te schrijven en denk; wanner, wanner? Komt er nog ooit een andere tijd? Donkere barakken, armoede, vervuiling, geen tijd om iets te wassen. Ook geen water haast. En nu..... Aan het werk voor een vrolijke avond.
In de kampen deed Kan wat hij altijd had gedaan en altijd zou blijven doen: optreden. Hij schreef vele liedjes, voerde regelmatig cabaretprogramma's op, schreef en speelde toneelstukken in zowel het Nederlands als het Engels. Wim Kan leverde zo een onschatbare bijdrage aan het moreel van zijn mede gevangenen. Ondanks de uiters moeilijke omstandigheden, het gebrek aan eten en het besef dat de dood steeds dichterbij kwam.
Gisteren met succes voorstelling gegeven. Alleen enige onrust bij publiek doordat Jap wachtinzake vroeg van het liederenboek. Over eigen prestatie niet voldaan. Veel fouten en last van duizeligheid en moeilijk concentreren. Na afloop met Luit. Kanters op bank gezeten en koffie gekregen. Hij reuze aardig. Had ook het hele toneel voor ons verzorgd, keurig gemaakt. Ook enige Jap. Soldaten schenen te denken, dat het over hen ging. Wisten natuurlijk niet dat ik het altijd speciaal op onze eigen mensen gemunt had. Hedenmorgen ineens signaal, alles aantreden. Dacht vast dat we moesten inpakken voor vertrek. Liepen een heel eind de weg op naar 3 PagodenPas en toen weer terug. Alles zonder barang (bepakking). Bleek oefening te zijn! In het vervolg moeten we barang meenemen. Een downstemming weer ens voor een dag of 2. Zie er (niets) maar dan ook niets meer in. Hoorde raming van 15 tot 18 maanden! Dan ben ik precies dood. Voel me erg matig Zwerend voet, sterretjes bij het opstaan en aldoor moe en duizeli. Eten zeer slecht. Rijst - geen vlees-anderhalve boon en niks. Waar dat heen moet! Van 1500 man, 900 "no duty's".
Drukke dagen achter de rug. Ging vrijdag weer eens naar het werk. Laadde auto's met grint op. Erg zwaar. Kwam weer met voetwonden en hartkloppingen thuis. Verder werden er kleren verdeeld, waarvoor vaak en lang moest worden aangetreden. Sommigen kregen iets, ook wel met de stok en anderen moesten wat ze hadden aan anderen geven. Ben geen mens voor deze vreslijke tijd. Ik kots op alles wat oorlog is. Hier het eten op de rand van hongersnood. Gisteren (na al drie zeer slechte dagen) het volgende menu genoten: ontbijt 7.30 aangebrande pap zonder zout of iets anders, om 12.30 rijst met twee lepels laderen van microscopische stukjes 'vlees', en om 18h pap met zout en niks. Er waren nog 4 koeien, waarvan 2 geslacht werden die beide naar de Jap verhuisde (voor +/- 30 man), 2600 man aten toen maar rijst met niks. Waar moet dat heen?
Op 29 febr. Ik gehoord op lijst van vertrekkende zieken te staan. Zag er als berg tegenop! Wilde wel graag weg want volgende dag moest 'alles' verhuizen naar kamp 105km, nogal weemoedig ze zien te vertrekken. Wij vertrokken om 17h per open goederrenwagen met 24 man. S'nachts geen oog dicht. Gelukkig niet erg koud. Geregeld eten onderweg (rijst met vis). Geen water. Hield toch nog over! Volgende ochtend schitterende rit langs enorme ravijnen met uitzicht op rivier.... 'alsof de wereld daar gisteren begonnen was'. Om 10h lichtelijk bevangen door de hitte en misselijk. Om 16h aankomst. In gloeiende hitte alsmaar tellen, kon niet meer en moest kameraad nog steunen die flauwviel. Kwamen in Australisch kamp vlakbij de grote spoorbrug. Zag er beroerd uit van de malaria. Eindeloos tellen in de zon. Barang uitpakken en weer tellen. Wat eten betreft paradijs! Eieren! 10 cent, pisang, koekjes enz. zelfs blikjes melk. Geen geld helaas. Slechte organisatie. Met mijn laatste krachten om 19h in de rivier gaan zwemmen. Knapte flink op. Heerlijk eten met een koek en een ei. Voelde me als een kind in een vakantiekolonie. Viel om 20h30 tevreden in slaap. Volgende morgen vertrek. Barang hoefde niet gedragen te worden. Toen weer wel, maar liet het alles berustend achter. Vier km gelopen en in Hollands kamp (hospitaal) aangekomen. Ik vond hier mijn kameraden terug. Heb geld kunnen lenen om koffie, koekjes, eieren, een borstel, water, tandpasta, suiker etc te kopen. Zit weer ineens onder de zweren en iedereen zegt dat ik er slecht uit zie. Zie hetzelf ook wel. Een beetje doodskopachtig.
Gebaad met 2 pannetjes (om de andere dag). Stinkwater. Schouders ontstoken. En vies door slecht baden. Ontzalijke hitte. Voel me zeer matig. Heel gauw moe slaap slecht. Ineens nieuwe dokter (andere weg?) eten hier zeer goed. Verse groenten, gisteren verse vis. 2 à 3 eieren p/dag. Teng teng, koffie, gist, pisang. Loop veel in mijn zwembroek. Wel erg kapot. Niet veel eetlust nog.
April '44 Nog steeds mensen weg naar Japan. Luchtalarm, iedereen in loopgraven. Snikheet, 4x luchtalarm met afweergeschut en verkenningsvliegtuigen in 24h! Schurft! Onder de jeuk en van boven tot onder in de zalf en stinken! Mag niet baden. Geen oog dicht s'nachts. Extra voeding gekregen en elke dag 1 aspirine! Geruchten over bombardementen van de bovenkampen. doden, gewonden? Niemand die het weet.
28 april te Kanchaubury (Kanchanaburi) We gaan weer het onbekende tegemoet voor de zoveelste keer. Wij zijn de zogenaamde non-combattanten, wij tellen niet meer mee. Hoor officiële berichten. 7200 doden op 50'000 man in Birma en Thailand dat is 14%! Singapore niet meegerekend: 5000 doden op 10'000! Opgewekt beeld! Enfin. Om 12h15 in open veld bij spoorrails. Brandende zon. Berich; trein komt pas om 16h. Allen wachten in kamp3, aldaar in kerk met 309 man. Wel gezellig maar doodvermoeiend. Om 17h vertrek in plasregens en onweer. Zware zieken in de modder. Ikzelf doornat zonder regenjas. Zielig. 6 uur trein. 5 man in wagen. Ontzettend nauw, geen plaats voor benen. Stank! Pis! stront! Kak! Bah! Afschuwelijk gezelschap. Op een station op zijspoor tot 12h s'nachts. Hele nacht gereden . Om 6h30 ergens in pikdonker uitgestapt. Bleek eindstation. Elektrisch licht! Reed ineens grote exprestrein voorbij uit Singapore naar Bangkok. Restauratie en slaapwagen, keek ogen uit. Ver van de wereld. Gelopen bij ochtergloren naar kamp, dwars door aardige dorpjes. Vrouwen met manden fruit en eieren naar de passar.
Nakhon Pathom: het valt mee hier, kamp nog in wording. Prachtige barakken, ruime ligging. 3 x per dag eten, alleen weinig tot nu toe. Kantine, kocht eieren, pisang, tomaten. Alleen geen water. 2x gebaad tot op heden. Alles nog ongeregeld. Kamp gaat pas 1 juni open, wij bestaan nog niet. Enorm groot. Komen 20 barakken, elk van 200 man. Elektrisch licht, Roode Kruis. Veel en goed geslapen. Bijvoeding. Palmen, zon, droog en warm. Laatste kamp? 't Is mijn 13e! Voorlopig verbod van voorstellingen. Goddank! Het kamp tot nu toe in stijgende lijn. Al 4000 man binnen. Merk er niets van. Heden nieuwe pomp in werking. Waterprobleem vrijwel opgelost. Bij hevige regenbui, halve kamp onder water. Waar moet dat heen in aankomende tijd? Geen kranten, geen nieuws. Bestaat de oorlog nog? Geen cabaret. Vaak luchtalarm.
18mei '44: 18 vrachtwagens met 'Roode Kruispaketten? ontvangen met 1500 kisten, elke kist 20kg, in 4 verdeeld, voor 4 man. Inhoud eenmanspakket: boter, melk, jam, 200 chesterfield sigaretten, Gilette + 6 mesjes, tandenborstel + tandpasta, geconcentreerde vitaminen, marmite, chocola, suiker, blikje verkensvlees, sokophouders, Corned beef, kaas, pruimen, blikjes nurse?? + briefkaart van onbekende juffrouw in Amerika. Melk en boter word eruit gehaald voor hospitaal. Uitreikingdatum varieert van 'as soon as possible' en 1 juli. 4 auto's met kisten vertrekken naar Nom Pladok. Er komen 1000 man bij in kamp. Nog meer mensen om de barang te verdelen. De helft wordt uit alle pakketten gehaald en aangevuld met Japans Roode Kruis barang. Er zijn nog maar 12 artikelen over. Alles afgevoerd, er zijn nog maar 600 pakketten in het kamp = 18 man 1 pakket. Wanneer uitdelen? Onbekend. O ja, nog binnen gekomen, jassen, dekens en schoenen! Regen, onder de zweren enz. met 11 man, 1 blikje jam gehad en elk 6 kaakjes plus 2 erwtjes.
25 mei: gisteren 19 sigaretten gekregen. 220 pakketten verdeeld over 5655 man. Leve het Roode Kruis! Grote bijvoeding dankzij dokter; 2 eieren, 2 pisangs, katjang idjoe,duddukpap, ovomaltine.
6 juni: Gistermiddag groot luchtgevecht boven 't hoofd, +/- 20-40 vliegtuigen. Er werd geschoten. Griezelig.
8 juni: eten van de Jap is slecht. Wie niet kan bijkopen is opgelaten. Vele serieuze mannen overwegen verkoop trouwring. Bezit zelf nog 13 Tikals. Daarna als bijvoeding zou worden ingetrokken, betekent dat honger, berri-berri. (Beri-Beri: tekeort aan vit B1: kan hart en vaatstelsel aantasten, zenuwstelsel aantasten, oedeemvorming - opzetten van ledematen, etc), pellagra (chronisch vitaminen tekort B3, symptomen, diarree, schilferende huidaandoening, hoofdpijn, kloven, de lijst is lang). Huiver bij het idee lieve dierbare ring te moeten verkopen. Maar wat heeft mijn vrouw liever: een enkele trouwring die nog thuiskomt of een man zonder ring? Geval van cholera in hut 21. Alles geisoleerd.
21 juni: +/- 600 volbloed Europeanen (werkers) zullen gaan vertrekken, richting Singapore-Japan. Van slapen komt sinds 4 dagen niets meer. Pellagra, jeuk en wandluizen vormen gewoon een plaag. In boeken lees je over zoiets heen, valt niet te beschrijven. Eten zeer slecht, alleen bijvoeding kan je redden. Bezit nog 10 Tikals. Geef 15cent per dag uit. Zonder geld is het hier niets. Alles kapot: broek, shirt, klamboe en kan niets bijkopen of herstellen. Maar voorlopig heb ik mijn ring nog. Wie weet?
Mei '45: Het is half 2 en merkwaardig stil in de lucht. Vandaag weer laatste kininedag. Er zijn wat mensen van groep 1 teruggekomen uit Bangkok. Ze liggen daar in een loods aan de haven . Veel bombardementen. Niet zo best. Het kamp wordt weer kleiner, men poldert ons langzaan in.
30 juni: er vielen pamfletten in het kamp, maar ze werden allemaal bij de Jap ingeleverd. Elke nacht luchtalarm. Vannacht een zoekend vliegtuig in de buurt.
Etc,etc,etc, bijna onbeschrijflijke en onmenswaardige verhalen van Wim Kan. Door de 'bijvoeding' in het ziekenkamp knapt Wim Kan weer op en treed hij zelfs weer op van tijd tot tijd. Het is moeilijk te achterhalen wanneer en waar Goos samen met Wim kan in het kamp heeft gezeten, maar dat ze samen hebben gezeten is zeker. Goos heeft voorstellingen bijgewoond van Wim Kan Waarschijnlijk in Nakhon Pathom.
COPYRIGHT
Deze website is het geestelijk eigendom van
de Stichting Nederlands-Indië.
De inhoud van deze website mag niet gereproduceerd of gekopieerd worden, zonder de schriftelijke toestemming van de Stichting Nederlands-Indië.
Copyright © All rights reserved Stichting Nederlands-Indië
&
De Indische Verhalentafel